boeken

 

“Je maakt boeken tot een volstrekt waardeloze hoop spul,” zegt Marjoleine de Vos in de Trouw van Zaterdag 27 juni. Als de eigenaar is overleden wordt de zo zorgvuldig opgebouwde bibliotheek uit elkaar uit gehaald  en gaat grotendeels naar de ramsj.  Het voelt als ontheiliging als je een huis leeg moet ruimen, en vooral als je weg moet doen wat van grote betekenis was voor de overledene. Maar het moet.   

Mijn boeken zijn er gelukkig nog, want ik ben er nog. Maar de ervaring van afscheid nemen en al graaiend in andermans boeken meenemen wat je wilt ken ik wel. Een oud-hoogleraar met al zijn 19^e eeuwse filosofie  in vuilniszakken op zolder in Rotterdam zuid bood ze me aan, een heel goede vriend gaat verhuizen en hij biedt me elf delen van het Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament aan, bijna een meter in omvang, ik was er blij mee al gebruik ik hem zelden, antiquariaten kan ik niet voorbijlopen, en ik ben teleurgesteld ben als ik niets kan vinden wat ik graag wil hebben, voor mijn boekwinkeltje op  internet is maar weinig interesse, en ik moet altijd even kijken naar de titels in de boekenkasten als ik ergens op bezoek ben. Boeken zijn dingen zoals De Vos schrijft, ze zijn ook schatten. Ieder weekend spel ik de boekbijlages, sla eerst de laatste bladzijden van vaktijdschriften open waar de boekbesprekingen in staan, en als een verslaafde moet ik toch wel met enige regelmaat naar de boekhandel op de hoek.  Ik koop er bijna niet meer - helaas- want vrijwel alles is online te lezen waar ik interesse in heb, legaal omdat de rechten verlopen zijn, illegaal via obscure sites. Alles is te koop en te plunderen. O ja, de bibliotheek is er ook nog. En mijn twee leesgroepen stellen ook eisen, dus ik moet wel kopen, in ieder geval lezen. Ik ben een echte junkie. Met junkieverdriet als er even geen nieuw boek is.  Ik geniet dus enorm van mijn verslaving, en net als met methadon, of met mijn dealer-boekhandelaren, ik kan er aardig mee overweg. Gelukkig leef ik ook nog buiten de boeken. Maar een leven zonder boeken? Onmogelijk. 

 

En mijn boeken dan als ik later dement naar het verpleeghuis moet, of als ik er niet meer ben? Ja, dan worden mijn boeken ook dingen, waardeloos papier, zoals vele oude theologische bibliotheken en antiquariaten het niet gered hebben. De papierversnipperaar was hun lot, of misschien is er dan nog wel een enkele faculteit in Roemenië of Bulgarije? 

 

Wat zoek ik in een boek? Of liever, wat doet een boek met me? Ze schermen me af van de buitenwereld, en tegelijk verbinden ze me er mee. Zo dubbel is het. Een veilige wereld in mezelf. Maar wat zoek ik? Een onbehoorlijke vergelijking: een collega in de psychiatrie zei me eens: ‘een schizofreen is nooit alleen’ – hij bedoelde de stemmen in het hoofd waar iemand mee kan praten in zichzelf, maakt dat iemand met schizofrenie ogenschijnlijk niet eenzaam is. We voeren bijna allemaal een innerlijke dialoog, praten met ons zelf en we weten dat ook. Ons kortetermijngeheugen, het emotionele deel, waaronder angst, seks en hongergevoel, en het langetermijngeheugen zijn voortdurend met elkaar in contact om af te stemmen, indrukken te duiden en om te werken tot ervaringen en deze opslaan voor later. – soms traumatisch, soms als een openbaring, en na een vluchtige weging voor een groot deel direct achteloos weggegooid. Boeken vervullen ook die functie van inner companion – wie leest is nooit alleen. Het gesprek wordt gevoerd met de schrijver en met jezelf, en als het boek gegeven is ook met de gever. Zo kwam er bij mij als kind een einde aan mijn eenzaamheid. De onderwijzer in de vijfde klas zag het en leende me boeken. Via De scheepsjongens van Bontekoe ging de wereld voor me open.  En vanuit de fantasie kon het denken verder vorm krijgen – via boeken, schoolboeken, romans,  studieboeken, verhalen, altijd weer verhalen hoe concreet of abstract ook. Een nooit opdrogende stroom van telkens nieuw voer.  Voor mij zijn al die boeken van waarde. Dat is ook de conclusie van Marjoleine de Vos. Zo lang ik leef zijn ze van betekenis.

 

Maar houdt het daarna op? Rest slechts de milieuboer?  Ja, voor het grootste deel wel, helaas of gelukkig maar. Mijn fascinatie, neergeslagen in die als maar verstoffende rijen boeken, is gelukkig niet die van de ander na mij. Niet van mijn kinderen, niet van anderen, tenminste niet per se. Een boek moet eerst weer een ding worden voordat het weer opgepakt kan worden om als van waarde beleefd te worden. De hechting wordt er los van gemaakt om weer vrij te worden, net als bij mensen die afscheid moeten nemen na een overlijden.

 

Een boek wordt vaak als geschenk gegeven als teken van waardering. Een boek geven is een beetje tricky omdat het gekozen boek ook een misser kan zijn. Dat het al gelezen is, is niet zo erg, maar wel als het boek een pijnlijke boodschap in zich kan hebben of zo gevoeld wordt, of wanneer de gever te veel indruk wil maken waardoor de ontvanger er verlegen mee is. En toch is het geven van een boek het mooiste cadeau, teken van vriendschap en verstandhouding – wij begrijpen elkaar en waarderen elkaar, een beetje imponerend soms, wij zijn niet van de straat, en vaak is de keuze al geslaagd als het boek iets zegt over de band die er is tussen gever en ontvanger. Transitional objects noemen oudere analytici uit de jaren vijftig van de vorige eeuw al die spullen, de dingen, die gegeven worden, uitgewisseld als symbolen van verbondenheid – een sieraad voor je geliefde, bloemen bij verschillende gelegenheden, speelgoed voor kinderen, boeken omdat je met elkaar in gesprek wilt zijn.

 Maar later, als mijn boeken opgeruimd moeten worden? Worden ze alleen maar waardeloze spullen? Is er nog een tweede leven mogelijk?  Ja, dan vooral kunnen ze transitional objects worden. Mijn schoonvader liet een kleine, maar mooie bibliotheek na. Ieder mocht wat meenemen. Ik koos enkele romans uit de vijftiger jaren, de waarde ervan was vrijwel niets, maar voor mij waren ze waardevol. Het waren transitionele objecten bij uitstek, want iedere keer als ik dat rijtje zie denk ik met veel liefde aan hem. De functie is veranderd, ik hoef ze niet direct te lezen, maar ze vertegenwoordigen wel wie hij was. Misschien komt er nog een moment dat de jaren vijftig en precies deze romans mij zullen boeien. Wat een geluk dat ik dan een kleine erfenis heb, zijn boeken.